ديد كلي

بطور كلي توزيع و پراكندگي موجودات با اوضاع طبيعي ايران مناسبت دارند. به عبارت ديگر ، نظام آب و هوايي ، نظام خاك ، نظام پوشش گياهي ، نظام جانوري و ... در مجموع شايد نتوانيم مرز مشخصي براي حيات وحش قائل شويم، ولي به هر حال هر موجودي متعلق به محيط طبيعي خود است و يا اين كه مساله فصل باعث مي‌شود كه در طي سال در دو محيط متفاوت ، زيست نمايند.

گذشته از محيطهاي طبيعي آب شور و شيرين كه به صورت رودخانه ، مرداب ، آبگير در مناطق مختلف سرزمين ايران و درياي خزر ، خليج فارس و درياي عمان وجود دارند و هر يك در داخل پيرامون خود جامعه‌هاي گياهي و جانوري ويژه‌اي را تشكيل مي‌دهند، ساير اكوسيستمها مطابق آنچه كه در بوم شناسي تعريف مي‌شود، در ايران يافت نمي‌شوند. 

اكوسيستم خليج فارس

اين حوضه آبي به شكل بيضي در جنوب ايران با انبوهي از آبزيان در تلاطم است. وسعت خليج فارس 230 هزار كيلومتر مربع است و برابر نصف درياي‌خزر است. عمق خليج فارس كم است. باد در خليج فارس به صورت گسترده عمل مي‌كند و به عنوان مهمترين عنصر جغرافيايي طبيعي مطرح مي‌شود. قسمتهاي شمالي نسبت به جنوبي به مراتب بارش بيشتري را دريافت مي‌كنند، آبهايي كه به خليج فارس وارد مي‌شوند، اغلب شيرين بوده و حاوي مقدار زيادي مواد غذايي براي موجودات آبزي هستند.

مهمترين ويژگيهاي بوم شناسي خليج فارس به كم‌عمقي ، شوري آب و ارتباط محدود به آبهاي آزاد باعث شده كه محيط طبيعي ويژه‌اي بوجود آيد. فيتوپلانكتون‌ها ، اولين حلقه زنجيره غذايي محسوب مي‌شوند. موجودات متنوعي در خليج فارس زندگي مي‌كنند كه مي‌توان به موارد زير اشاره كرد: قارچهاجلبك‌ها ، صدفها ، مرجانها ، خيارهاي دريايي ، مارهاي دريايي ، لاك‌پشتها ، كوسه‌ها ، انواع ماهي و ميگو ، پستانداران دريايي و ... . 

اكوسيستم درياي خزر

درياي خزر به عنوان بزرگترين درياچه جهان از ويژگيهاي بارزي برخوردار است كه در واقع بهترين شرايط را براي استقرار زيستگاههاي عمده و نمونه را به وجود آورده است. ورود رودهاي پرآب و شيرين از جمله ولگا و اورال آن را به يكي از غني‌ترين درياچه‌هاي جهان تبديل كرده است. تالاب انزلي يكي از مهمترين اكوسيستم‌هاي درياي خزر را به خود اختصاص داده است كه داراي گونه‌هاي مختلف جانوري و پوششهاي گياهي فراوان است. بيش از 90 درصد خاوياري جهان در درياي خزر يافت مي‌شود.

حدود 20 گونه ماهي در تالاب انزلي شناخته شده كه 11 گونه آنها بومي هستند. با توجه به غناي آبزيان در اين دريا ، ما بايد شاهد بسياري از پرندگان بومي و مهاجر به اين زيستگاه مهم باشيم. ولي متاسفانه شكار بي‌رويه و استفاده از تورهايي كه براي به دام انداختن مرغابي‌ها و ديگر پرندگان آبزي ، از جمله عواملي هستند كه كليماكس اين دريا را با مخاطره مواجه مي‌كنند. 

اكوسيستم ناحيه خزري

به دليل شرايط آب و هوايي مساعدتر در ناحيه خزري ما مي‌توانيم شاهد استقرار جنگل باشيم. جامعه‌هاي گياهي دامنه‌هاي شمالي البرز فراوان هستند. در اين دامنه‌ها معمولا ابر و مه با كوه تلاقي مي‌كنند، بنابراين شرايط آب و هواي پر‌بارانتر و مرطوبتر مشاهده مي‌شود. از گونه‌هاي گياهي اين اكوسيستم مي‌توان به توس ، راش ، بلوط ، شمشاد ، زيتون ، زيتون تلخ ، صنوبر ، سرو ، افرا ، نمدار ، انجير ، فندق و ... اشاره كرد. از جانوران محيط طبيعي جنگل برگ ريز شمال ايران مي‌توان به گربه وحشي ، گراز ، خوك ، خرس ، شغال ، پلنگ و از معروف‌ترين پرندگان آن به قرقاول ، مرغابي ، غاز ، قو و حواصيل اشاره كرد. 

اكوسيستم‌هاي نواحي كوهستاني ايران

غلات ايران از مجموعه‌هاي عمده ناهمواري‌ها ، چين‌خوردگي‌ها ، گردنه ، گودالها ، دره‌ها و ديگر عارضه‌ها تشكيل شده است. بنابراين توده‌هاي عظيم و سازنه‌هاي زمين شناسي شمال و جنوب ايران را تحت فشار قرار داده‌اند. ايران به دليل فعاليتهاي تكنوتيكي ، جوان محسوب مي‌شود و كمربندهاي زلزله نيز از ايران مي‌گذرند. عمده كوههاي ايران ، كوههاي البرز و زاگرس است. به دليل شرايط آب و هوايي كه در ايران حاكم است نمي توان حتي در كوهستانها كه از دماي كمتر ، تبخير كمتر و بارش بيشتر برخوردار هستند. شاهد استقرار پوشش گياهي به صورت متراكم باشيم.

نوع پوشش گياهي به صورت استپ كوهي است كه گاه با درختچه‌ها و تك‌درختان ديده مي‌شود. اين پوشش با بيش از 45 درصد خاك كشور را به خود اختصاص مي‌دهد. در كوهستانهاي كشورمان بز وحشي ، خرگوش ، راسو ، خرس قهوه‌اي ، مرال (گاو كوهي) ، سمور ، گرگ ، شغال ، قوچ و ميش وحشي ، عقاب ، قرقي ، شاهين ، داركوب ، هدهد و ... يافت مي‌شوند. 

اكوسيستم‌هاي نواحي بياباني و حاشيه كويري

به دليل عبور كمربند بياباني جنب گرمسيري از ايران ما بايستي شاهد محيطهاي طبيعي بياباني در اين سرزمين پهناور باشيم. با توجه به شرايط سخت آب و هواي بياباني ، قسمتهاي وسيعي از محيطهاي طبيعي بياباني ايران را نمك و ماسه مي‌پوشانند. در يك چنين شرايط آب و هوايي فقط گياهان و جانوراني مي‌توانند دوام يابند كه قادر باشند حيات خود را با وضع طبيعي محيط بياباني سازگار نمايند. گياهاني مانند گز ، گونهاي خاردار ، قيچ و گياهان تيره گندميان توانسته‌اند با محيط زيست بياباني تطابق يابند.

جانوراني كه مي‌توانند در بيابان به بقاي خود ادامه دهند بايد بتوانند مانند گياهان از هدر رفتن آب بدنشان جلوگيري كنند مانند آهو ، شتر ، خر ، گورخر ، يوزپلنگ و پرندگاني مانند باقرقره ، هوبره ، دودك و جانوراني مانند مار ، عقرب و مارمولك در تابستانهاي گرم و سوزان به خواب تابستاني فرو مي‌روند و در شبها به امرار معاش مي‌پردازند. 

اكوسيستم‌هاي علفزار

علفزارهاي واقع در ايران سطح وسيعي را مي‌پوشانند و به صورت نوار نسبتا باريكي در دامنه‌هاي رشته كوههاي البرز و زاگرس و كوههاي مركزي و شرقي ايران گسترش يافته‌اند. ميزان بارندگي اين محيطهاي طبيعي به 400 ميليمتر در سال مي‌رسد. فصل خشك طولاني از مهمترين ويژگيهاي محيطهاي طبيعي استپ‌هاي ايران است. طراوت و زيبايي گلهاي وحشي اين مناطق مثال‌زدني است. در اين مناطق گياهاني مانند جو وحشي ، گلابي وحشي ، بادام و پسته وحشي و جانوران گوشتخواري مانند گرگ و پلنگ و پرندگاني مانند كبك ، عقاب و جغد حكمفرمايي مي‌كنند.

مراتع مرغوب ايران را بيشتر در شمال و غرب و بعد در دامنه كوههاي البرز ، زاگرس و خراسان مشاهده كرد. مراتع آستارا ، گيلان ، مازندران و گرگان ، توان چراي گاو ، گاو ميش را به خوبي دارند. آذربايجان و اردبيل نيز از جمله مهمترين مراتع ييلاقي ايران به شمار مي‌روند. ساز و كار تخريب مراتع رو به افزايش است و اين مشكل زماني حادتر مي‌شود كه مراتع به زمينهاي زراعي تبديل مي‌شوند.