اكولوژي يعني مطالعه علمي نوع رابطه گياهان و جانوران و انسان ها با يكديگر و با محيط اطرافشان، بطور ساده تر اكولوژي يعني شناخت اين كه گياهان و جانوران چگونه زندگي مي كنند. غذاي آنها چيست. گياه چه چيزي را به حيوانات مي دهد. حيوانات چه چيز هايي را به گياه مي دهند. محيط زندگي آنها چه اثري بر روي آنها دارد. چه چيزهايي بايد در محيط زندگي آنها باشد، چه چيزهايي را از محيط مي گيرند و رد و بدل مي كنند. از زمين چه مي گيرند و چه پس مي دهند و آنچه مي گيرند و پس مي دهند چگونه بين آنها مبادله مي شود و غيره.
اين رابطه، يعني رابطه بين موجودات زنده و رابطه بين آنها با محيط بيروني ( هوا، فضا، زمين و خاك ) و ارتباطات متقابل بين همه اين عوامل، كاملا قانونمند است. يعني قوانين دقيقي بر چگونگي اين روابط حاكم است. آن طور نيست كه در هر منطقه ي خاصي هر گياهي براي خود و هر جانوري براي خود زندگي كند و انسان نيز براي خود هر عملي را كه مي خواهد انجام دهد و زندگي آنها و فعاليت انسان هيچ تغييري در رابطه بين اين سه و يا در محيط بيروني ايجاد نكند. بر اين روابط همان طور كه گفتيم قانوني حاكم است. شناخت علمي اين قانون اكولوژي نام دارد كه در فارسي به آن بوم شناسي مي گويند. با كمك اين علم مي توان محيط زيست را بهتر شناخت و با اطلاع كافي در آن عمل كرد. قبلا كه بشر اين را نمي دانست هر كاري دلش مي خواست در طبيعت مي كرد و نمي دانست كه عواقب آن چيست. اما امروزه علم اكولوژي و علم محيط زيست، كه وسيع تر از آن است، اهميت بسياري پيدا كرده و در بسياري از كشورها هيچ پروژه اي تا عواقب زيست محيطي آن ارزيابي نشده باشد اجرا نمي شود. براي درك بهتر اين عواقب، بد نيست يكي از پروژه هاي بزرگ جهان را كه عواقب آن آشكار شده بررسي كنيم.
در كشور مصر هيچ وقت باران نمي بارد و فقط 4 درصد زمين هاي آن قابل كشت و زرع است كه همه آن در حاشيه رودخانه نيل واقع شده است. سال ها پيش كه روابط اين كشور با اتحاد شوروي سابق بسيار نزديك بود سد بزرگي با كمك مهندسان روس بر روي رودخانه نيل ساخته شد. اين سد عظيم 36 طبقه يكي از شاهكار هاي مهندسي جهان است و افتتاح آن با شادي شديد مردم مصر همراه بود. هر سال چند بار رودخانه نيل طغيان مي كرد و سيل به راه مي افتاد و دولت مصر قصد داشت به كمك اين سد از اين سيل ها پيشگيري كند. به علاوه در اثر احداث سد، مخزن آب وسيعي در پشت آن ايجاد مي شد كه دولت مي خواست با استفاده از آن مقدار زيادي از زمين هاي حاشيه رودخانه را كه در اثر كمبود آب كشت نمي شد آبياري كند و به زير كشت ببرد و توليد گندم و محصولات كشاورزي را افزايش دهد و در عين حال با استفاده از اين آب مقدار زيادي برق توليد كند.
همه اين كارها انجام شد. سد بسيار بزرگ و زيبايي ساخته شد. مقدار زيادي برق با كمك توربين هاي سد توليد شد. مقدار زيادي از زمين هاي باير به زير كشت برده شد. توليد غلات افزايش يافت و سيلاب ها مهار شد. در پشت اين سد هم درياچه بزرگي به وجود آمد كه چند هزار كيلومتر مربع وسعت داشت و نام آن را درياچه ناصر گذاشتند و درياچه بسيار زيبايي بود. تا اينجا برنامه كاملا موفقيت آميز به نظر مي رسيد اما اين دخالت بزرگ در طبيعت عواقب بسيار مضري نيز در بر داشت. برنامه ريزان اين سد به علم اكولوژي توجهي نكرده بودند و اين امر بعد ها آشكار شد.
پيش از ساختن سد هر ساله سيل هاي خفيفي رخ مي داد. اين سيلاب ها با خود گل ولايي غني مي آورد و اين گل و لاي غني بر زمين ها رسوب مي كرد و قدرت باروري خاك را به شدت افزايش مي داد. به علاوه آب ، نمك زمين ها را مي شست. اما بعد از احداث سد بيش تر اين رسوبات در كف درياچه سد كه درياچه ناصر نام دارد باقي مي ماند، در نتيجه به تدريج و ظرف چند سال اراضي زير سد حاصل خيزي خود را از دست داد و كشاورزان مجبور شدند براي تقويت خاك از كود شيميايي استفاده كنند. مقدار زيادي كود شيميايي در اين زمين ها به كار رفت كه البته باز هم كار آن رسوبات غني را نمي كرد. دولت نيز ناچار شد براي كمك به كشاورزان چندين كارخانه كود شيميايي احداث كند و در نتيجه بخش زيادي از برقي را كه سد توليد مي كرد صرف اين كارخانه ها شد. هزينه كشاورزان نيز بيش تر شد زيرا بايد پيوسته كود مي خريدند.
به علت از بين رفتن سيلاب سالانه، خاك زمين هاي زراعي ديگر شسته نمي شد و به تدريج اين خاك ها شور شد و حاصلخيزي خود را از دست داد. كم كم مقدار زيادي از زمين هايي كه قبلا بسيار پر حاصل بود باير شد و محصول زيادي نمي داد. مقدار كاهش محصول اين زمين هاي باير شده تقريبا معادل سه چهارم محصولي بود كه از زمين هاي جديدي كه پس از احداث سد به زير كشت رفته بودند به دست مي آمد. بعد دولت متوجه شد كه براي حل مشكل اين زمين ها بايد عمليات زهكشي انجام شود كه هزينه آن در آن سال ها حدود يك ميليارد دلار برآورد شد در صورتي كه براي ساختن خود سد نيز يك ميليارد دلار هزينه شده بود.
با اجراي اين طرح 400000 هكتار زمين كويري كه كيفيت خوبي نداشت و محصول چنداني نمي داد به زير كشت رفت و در عوض 162000 هكتار زمين مرغوب كه محصول بسيار زياد و خوبي داشت از بين رفت، برق توليد شد اما بيش تر آن صرف كارخانه هاي توليد كود شد. صيد بسياري از انواع ماهي ها و صدف ها و ميگوها از دست رفت و به علاوه مشكل ديگري پيش آمد كه هنوز هم دولت مصر با آن دست به گريبان است.
پيش از احداث سد جريان آب رودخانه بسيار تند بود ولي پس از آن تعداد زيادي كانال براي آبياري ساخته شد كه جريان آب در آنها كند بود. اين امر و شرايط آب و هوايي منطقه اوضاع را براي شيوع سريع بيماري شيستوزومياز فراهم كرد. اين يك بيماري انگلي است كه از طريق حلزون منتقل مي شود. جريان كند آب در كانال هاي آبياري براي رشد حلزون بسيار مناسب بود. مردم هنگام آب تني يا كار در كانال آب به اين مرض مبتلا مي شوند. بيماران به دل درد و دل پيچه و التهاب مثانه مبتلا مي شوند و اندك اندك قدرت كار كردن را از دست مي دهند و طول عمر كوتاهي دارند.
در اينجا نيز دانشمندان گفتند كه اكولوژي طبيعت بر هم خورده است.
بدين ترتيب گرفتاري ديگري بر گرفتاري هاي اين كشور افزوده شد. در واقع طبيعت در مقابل دستكاري شدن خود واكنش نشان داد تا ما بفهميم كه طبيعت براي خود قانوني دارد و نمي توانيم هر طور خواستيم آن را تغيير بدهيم. وقتي ما قانون حاكم بر طبيعت را ناديده مي گيريم. اتفاقاتي رخ مي دهد كه هيچ انتظار آن را نداريم. پس يادمان باشد طبيعت را نبايد بنا به ميل خود و هر طور كه خود صلاح مي دانيم دستكاري كنيم. بايد به آن احترام بگذاريم. سعي كنيم قوانين حاكم بر آن را بشناسيم و نيازمندي هاي خود را بر اساس آن قوانين برآورده كنيم نه با زير پا گذاشتن آنها، در غير اين صورت لطمات شديدي بر اقتصاد و سلامت ما وارد خواهد شد. مادر طبيعت مهربان است اما براي خود قانون دارد.